14 Janar 2023

Banorët e zemëruar iu kanë bërë thirrje gjuetarëve të thesarit që të qëndrojnë larg nga fshati holandez Ommeren, pasi janë në kërkim të pasurive që mund të vlejnë miliona, që dyshohet se ishin fshehur nga ushtarët nazistë gjatë Luftës së Dytë Botërore. Gjuetia nisi në bazë të një harte të vjetër, që besohet se zbulon se ku ushtarët gjermanë mund të kenë varrosur kuti municionesh të mbushura plot me diamante, rubin, ar dhe argjend të grabitur. Diagrami i vizatuar me dorë i plotësuar me një X të kuq për të shënuar vendin është pjesë e një dosjeje të bërë publike nga Arkivi Kombëtar Holandez vetëm javën e kaluar.

Kur dokumentet u publikuan në fund të një periudhe 75-vjeçare të konfidencialitetit, harta e deklasifikuar bëri të qartë se Ommeren, në provincën lindore të Gelderland, ishte vendi ku dukej se qëndronte thesari. Fshati dhe X-i i tij i kuq, ishin pranë vijës së frontit të Aleatëve gjatë Operacionit Market Garden në 1944, një përpjekje e guximshme ajrore për të krijuar një rrugë tokësore në Gjermaninë veriore. Ndërkohë, në të gjithë fshatin ka dëshmi se kanë nisur të gërmimeve të paautorizuara.

Pajisjet bujqësore të hedhura, të cilat supozohet se kanë aktivizuar detektorë metalikë, janë të shpërndara rreth kratereve të sapo gërmuara, të nxjerra nga toka bujqësore dhe pyjet. “Unë u zhvendosa këtu për paqen dhe qetësinë,” tha Sander, i cili ishte duke shëtitur qenin e tij, Bouf. “Tani e gjithë bota di për ne.”.
Njerëzit kanë trokitur në derën e fshatit, duke kërkuar udhëzime për thesarin e fshehur. Madje u pa dhe një grup të rinjsh duke gërmuar. “Kjo zonë është tashmë e pasur me histori”, tha Sander. “Vila e bardhë atje ishte e pushtuar nga oficerët nazistë. Kur dalin sekrete të reja, kjo i bën njerëzit përsëri kureshtarë.”.

Harta e të thesarit në fshatin holandez

Dokumentet e deklasifikuara në arkiv përfshijnë dëshminë e një ushtari gjerman, i cili tha se një bankë në qytetin e Arnhem, 40 km larg Ommeren, u godit nga një bombë në gusht 1944, duke shpërndarë përmbajtjen e kasafortës – bizhuteri, monedha, të çmuara, gurë të çmuar dhe orë ari. Tre ose katër ushtarë gjermanë pushtues futën në xhepa çfarë mundën, dhe më pas i vendosën në kuti municionesh dhe pako buke.

Më vonë, në javët e fundit të luftës, pushtuesit gjermanë po tërhiqeshin dhe ushtarët me sa duket vendosën të varrosnin thesarin. Pas luftës, një institut holandez, i cili u krijua për të gjurmuar sendet e shpronësuara nga nazistët, hasi në historinë e parashutistit të ri gjerman, të identifikuar si Helmut Sonder. Ai dha një rrëfim si dëshmitar okular dhe skicoi hartën tashmë të shqyrtuar mirë. Shteti holandez bëri disa përpjekje për të gërmuar thesarin.

Banorja e Ommeren, Petra van Dee, 42 vjeçe, është e zemëruar me Arkivin Kombëtar Holandez për publikimin e informacionit, duke krijuar pasiguri për familjen e saj, që ndihen të pambrojtur dhe të ekspozuar. “Nuk mund të fle. Një nga gropat që hapën në kopshtin tim erdhi deri këtu,” tregoi ajo me shenjë. Gazetarët kanë dalë edhe jashtë dritares së saj, duke përdorur mikrofona dhe detektorë metali në tokën e saj. Petra dëshiron që gërmuesit e arit të mbajnë distancën e tyre. “Qëndroni larg pronës së të tjerëve, nuk keni çfarë të kërkoni këtu”, thotë ajo.

Për dekada të tëra, harta e thesarit nazist dhe dokumentet e tjera janë ‘varrosur’ thellë në Arkivin Kombëtar, ku burrat me tuta blu shtyjnë karrocat e ngarkuara me dosje nëpër korridoret e ngushta të historisë.

“Ne kurrë nuk e prisnim këtë,” pranon Annet Waalkens, këshilltare për lirinë e informacionit teksa çmon hapjen e dosjes së provave që datojnë në vitet 1940. Nëse ata do të kishin menduar se një hartë thesari do të nxiste imagjinatën e publikut dhe do ta katapultonte Ommeren në qendër të vëmendjes globale, stafi do ta kishte paralajmëruar komunën paraprakisht. Detektorët e metaleve u ndaluan kohët e fundit në Ommeren, pasi ekziston një rrezik real që ekskavatorët amatorë të godasin granata, bomba ose mina tokësore të pashpërthyera të Luftës së Dytë Botërore.

Fatmirësisht, nuk raportohet për të lënduar, por janë shqiptuar një sërë gjobash dhe nëse dikush do të gjente flori, do të ishte i detyruar ta deklaronte dhe t’ia dorëzonte autoritetit lokal që ka në pronësi tokën.
Ndërsa komploti mund të duket se rivalizon një roman tërheqës aventuresk, ai është gjithashtu një kujtesë e realiteteve të një konflikti që mori 50 milionë jetë, mes tyre gjashtë milionë hebrenj që u vranë në Holokaust. “Me çdo histori të kohës së luftës, vjen tragjedia,” thekson Annet Waalkens në Arkivin Kombëtar. “Dhe në këtë rast, na kujton historinë e njerëzve të qyteteve si Arnhem, duke humbur gjithçka që kishin, përfshirë gjërat e tyre me vlerë.”

Dokumentet në arkiva nuk përmbajnë asnjë detaj se cilët mund të jenë pronarët e ligjshëm. Me shumë mundësi ishin banorët vendas që i kishin vendosur sendet në bankën e Arnhemit, duke dashur të mbronin pasurinë e tyre nga nazistët. Pjesa më e madhe e pasurisë së grabitur nga familjet hebreje në Holandë ishte ruajtur në një bankë në Amsterdam. Arkivistët holandezë thonë se nuk kanë gjetur asnjë provë që parashutisti gjerman që skicoi hartën ka vdekur. Prandaj, supozimi i tyre është se Helmut Sonder – i cili tani do të ishte 98 vjeç, sipas dokumenteve – mund të mbajë ‘çelësin’ për të zbuluar këtë thesar.

Pasuritë nuk janë gjetur kurrë, të paktën jo për dijeninë e publikut, dhe sipas arkivave holandeze katër shpjegimet më të mundshme janë:

-Helmet Sonder ishte shtirur. Megjithatë, dëshmia e tij u kontrollua gjerësisht me fakte dhe u gjet e besueshme.
-Dikush që jetonte afër, ose ndoshta një nga ushtarët gjermanë, u kthye dhe mori plaçkën përpara se autoritetet ta kapnin.
-Një punonjës nga instituti holandez përdori njohuritë e brendshme dhe u kthye fshehurazi në mes të përpjekjeve të dështuara zyrtare për ta gjetur thesarin.
-Dy oficerë amerikanë, të parë pranë tokës së trazuar, gjithashtu mund të jenë larguar me plaçkën. /BBC

Nga OraNews